ارزیابی شبکه حمل و نقل شهری با استفاده از تحلیل های مکانی

حمل¬و¬نقل و جابجایی از جنبه‏های اصلی حیات شهری است و ساماندهی حمل‏ونقل و ایجاد یک سیستم حمل¬و-نقل کامل، منظم و گسترده از نیازهای اولیه هر شهر به شمار می‏آید. در حال حاضر سیستم‏های حمل‏ونقل در بسیاری از کلان‏شهرها با مشکلات جدی همچون تراکم ترافیکی در شبکه خیابان‏ها و در نتیجه دسترسی نامناسب به مراکز مهم تجاری، اداری و اقتصادی و افزایش اثرات مخرب زیست محیطی روبرو هستند. با توجه به گستردگی شبکه¬های حمل¬و¬نقل، جهت رسیدن به یک سیستم حمل¬و¬نقل کارآمد و موثر نیاز به برنامه-ریزی مداوم و مدیریت صحیح برای تامین نیازمندیها در یک سطح قابل قبول است. اهداف برنامه¬ریزی ممکن است از بهبود و اصلاح سیستم موجود حمل¬و¬نقل تا ارائه یک طرح جامع از یک سیستم توسعه یافته جدید را شامل گردد. در این تحقیق، ساختار شبکه حمل¬و¬نقل شهری جهت دستیابی به مراکز مهم خدماتی مورد ارزیابی قرار گرفته است. جهت حصول این امر از شاخص دسترسی استفاده شده و یک مدل مکانی در دو بخش شبکه حمل¬ونقل عمومی و خصوصی، برای تعیین دسترسی و سنجش عدالت فضایی با استفاده از تحلیلهای مکانی ارائه شده است. این مدل در سطح بلوک¬های آماری شهر تهران پیاده¬سازی شده است. پنج مرکز مهم خدماتی آموزشی، مذهبی، ورزشی، درمانی و پارک مد نظر قرار گرفته است که با تعیین محدوده¬های تحت پوشش هر یک از شبکه¬های راههای اصلی، خطوط مترو و خطوط اتوبوس تندرو و استفاده از تحلیل شبکه، وضعیت شبکه حمل¬ونقل مورد بررسی قرار گرفته است. این مدل، در گام نخست، دسترسی بلوک¬ها را به تک تک کاربری¬های خدماتی ارائه می¬دهد و سپس، شاخصی برای مقایسه وضعیت دسترسی در دو شبکه حمل¬ونقل عمومی و خصوصی معرفی می¬شود. سپس، شاخص دسترسی در سطح مناطق 22 گانه شهر تهران تعیین می¬گردد. در نهایت نیز شاخص دسترسی به ازای هر یک از انواع تسهیلات موجود در کل منطقه مورد مطالعه مشخص می¬شود. خروجی این مدل تعیین میزان دسترسی در منطقه مورد مطالعه در هر یک از شبکه¬های مذکور و در سطح بلوک¬ها و نیز مناطق می¬باشد. نتایج بیانگر آن است که در شبکه حمل¬ونقل عمومی در سطح دسترسی خیلی بالا، دسترسی به مراکز ورزشی از طریق اتوبوس تندرو (6/8 درصد از بلوک¬ها) در بالاترین مقدار قرار دارد. همچنین در بخش حمل¬ونقل خصوصی، در 48 درصد از بلوک¬ها، دسترسی به مدارس از وضعیت مطلوب¬تری برخوردار است. شاخص دسترسی در کل منطقه مورد مطالعه نیز نشان می¬دهد که در شبکه مترو دسترسی به اماکن ورزشی، در شبکه اتوبوس تندرو دسترسی به مدارس و در تلفیق دو شبکه مذکور دسترسی به مدارس دارای بالاترین مقدار است. نتایج این تحقیق می‏تواند در شناسایی مناطق دارای زیرساخت‏های نامناسب و کمک به تصمیم‏گیرندگان جهت اولویت‏بندی مناطق در امر طراحی و برنامه‏ریزی توسعه و طراحی سیستم‏های حمل‏و‏نقل شهری مورد استفاده قرار گیرد.